Niets is zo simpel als het lijkt; de huidige crisis in de VS-Israël-relatie biedt ook hoopvolle vooruitzichten.
Vier observaties - allen voortvloeiend uit historische patronen - leiden tot deze conclusie:
Eerst en vooral is het vredesproces eigenlijk een "oorlogsproces". Diplomatieke onderhandelingen gedurende de jaren '90 hebben geleid tot een reeks terugtrekkingen van Israël die een perverse effect hadden: de vrij slechte situatie van 1993 werd een barslechte situatie in 2000. Pijnlijke Israëlische concessies - zo hebben we geleerd – stimuleren geen wederkerende goodwil van de Palestijnen, maar stimuleren eerder irredentisme, eerzucht, woede en geweld.
Ten tweede zijn Israëlische concessies aan de Arabieren effectief voor altijd, terwijl de relaties met Washington variëren. Toen de Israëliërs zich terugtrokken uit Zuid-Libanon en Gaza, deden ze dat voor eeuwig en altijd, net zoals dat het geval zou zijn met de Golan-hoogten of Oost-Jeruzalem. Het ongedaan maken van deze stappen zou Israël erg duur komen te staan. De spanningen tussen de VS en Israël zijn echter afhankelijk van persoonlijkheden en omstandigheden, waardoor ze op en neer gaan en er minder op het spel staat. Elke president of premier kan de opinie en toon van zijn voorganger ongedaan maken. Problemen kunnen snel worden opgelost.
De sterkte van de band tussen de VS en Israël hangt met veel meer samen dan politici en huidige kwesties. Nergens anders ter wereld kan men tippen aan deze bilaterale, "speciaalste" relaties en de familierelaties van de internationale politiek. Zoals elke andere familieband heeft die relatie hoogtepunten (Israël staat - na de VS - als tweede gerangschikt wat het aantal in de NASDAQ opgenomen bedrijven betreft) en dieptepunten (de spionage-affaire met Jonathan Pollard blijft na een kwarteeuw nog steeds nazinderen). De band heeft een unieke intensiteit wat strategische samenwerking, economische banden, intellectuele relaties, gedeelde waarden, stemrecords binnen de Verenigde Naties, religieuze overeenkomsten, en zelfs wederzijdse inmenging in elkaars binnenlandse zaken betreft.
Bekeken door de ogen van Israël zijn de politieke relaties met de Arabieren geladen, maar die met Washington hebben een zekere lichtheid en flexibiliteit.
Ten derde: als Israëlische leiders sterke en op vertrouwen gebaseerde relaties hebben met Washington, dan geven ze meer aan de Arabieren. Golda Meir deed concessies aan Richard Nixon, Menachem Begin aan Jimmy Carter, Yitzhak Rabin, Binyamin Netanyahu en Ehud Barak aan Bill Clinton, en Ariel Sharon aan George W. Bush.
 Gebouwen in Ramat Shlomo, voorheen niemandsland in Jeruzalem, waar Barack Obama gekant is tegen nieuwe Israëlische constructies. |
Omgekeerd zorgt wantrouwen van Washington voor een strakkere houding van de Israëliërs en voor minder bereidheid om risico's te nemen. Dat was het geval met George H.W. Bush en het is nog meer het geval met Barack Obama. Het huidige onbehagen begon zelfs nog voor Obama het 'ovale kantoor' betrad, als gevolg van zijn gekende associatie met prominente Israël-haters (zoals Ali Abunimah, Rashid Khalidi, Edward Said, Jeremiah Wright). De relaties gingen verder bergaf op 9 maart, toen de Obama-administratie woedend reageerde op een aankondiging van routine-bouwwerken in Jeruzalem, gevolgd door een brutale telefoon van de staatssecretaris op 12 maart en een gespannen top van het Witte Huis op 23 maart.
 Dennis Ross (rechts): te dikke vrienden met Binyamin Netanyahu (links)? |
Deze nare en zelden geziene spanningen hadden een voorspelbaar effect op het Israëlische volk, dat minder vetrouwen kreeg in Obama en resistent werd tegen druk van de VS, terwijl het meestal kibbelende politici inspireerde om samen te werken om zijn beleid te weerstaan.
Ten vierde: spanningen tussen de VS en Israël zorgen voor een toenemende onverzoenlijkheid tussen Israël en de Palestijnen en voor bijkomende Palestijnse eisen. Als Israël zich in een slechte positie bevindt, dan versterkt dat de Palestijnse leiders; en als de spanningen toenemen door druk van de VS voor toegevingen aan de Palestijnen, dan leunen deze laatsten rustig achterover terwijl ze genieten van de show. Dit gebeurde midden 2009, wanneer Mahmoud Abbas de Amerikanen uitlegde wat er van Jeruzalem moest worden weggegeven. Omgerkeerd, als de relaties tussen de VS en Israël goed zijn, dan voelen de Palestijnse leiders druk om de Israelis tegemoet te komen, te doen alsof ze onderhandelen en om documenten te ondertekenen.
Een combinatie van deze vier aannames leidt tot een onverwachte conclusie: sterke banden tussen de VS en Israël zorgen voor onherstelbare vergissingen van Israël. Slechte banden tussen de VS en Israël maken een einde aan dat 'proces'. Obama mag dan wel verwachten dat het maken van ruzie met Israël zal zorgen voor onderhandelingen, het genereert juist het tegenovergestelde effect. Hij kan wel denken dat hij een diplomatische doorbraak nadert, maar in feite maakt hij dat juist minder waarschijnlijk. Zij die meer "oorlogsproces" vrezen kunnen dus een beetje troost vinden in de blunders van de Obama-administratie.
De complexiteit van de relaties tussen de VS en Israël zorgt voor heel wat paradoxen en onverwachte gevolgen. Het minder oppervlakkig bekijken van zorgwekkende wendingen of gebeurtenissen kan doen inzien dat er uiteindelijk toch iets positiefs van kan komen.
Update 13 april 2010: (1) David Makovsky schreef op 12 april in Ha'aretz hetzelfde artikel met de tegengestelde conclusie, "Obama en Netanyahu kunnen het zich niet veroorloven om het oneens te zijn." In het begin wijst hij op hetzelfde historische patroon:
De geschiedenis van de relatie tussen de VS en Israël illustreert dat wanneer de VS en Israël het eens zijn over eenzelfde strategische visie - zoals tijdens de periode van Ehud Barak, Arial Sharon en Ehud Olmert - Washington minder gefocust is op hun meningsverschillen. Omgekeerd is het zo dat wanneer ze niet in dezelfde richting denken, de VS meer gefocust is op hun onderlinge verschillen, zoals toen George Bush Sr. tegen Yitzhak Shamir was.
Daarna wijst hij op de gevolgen voor vandaag:
zelfs sommige Europese en Arabische diplomaten - bijna allemaal traditioneel voor druk op Israël - geven toe dat zo'n wrijving aan de top tussen de VS en Israël niet zal zorgen voor vooruitgang wat betreft vrede. Zij zeggen dat een onzeker Israël geen risico's zal nemen voor vrede. Een vertrouwensband moet worden opgebouwd en mag niet worden gezien als een gunst voor welke leider dan ook; het moet worden opgebouwd omdat het noodzakelijk is voor iedereen die een stabieler Midden-Oosten wil.
Maar Makovsky betreurt de impact van slechte relaties tussen de VS en Israël, waar ik ze juist toejuich.
(2) Mijn analyse bevestigend dat de woede van de Obama-administratie niet zo nefast is: 76 VS-senatoren tekenden een door AIPAC ondersteunde brief naar de staatssecretaris waarin ze impliciet haar en haar collega's bekritiseerden voor de huidige problemen, en daardoor de Israëlische regering versterkten. Terwijl ze dit deden maakten de senators ook mijn derde punt:
Het is de sterkte van onze relatie die vredesverdragen tussen Arabieren en Iraëliërs mogelijk heeft gemaakt, omdat het diegenen die de vernietinging van Israël wensten overtuigde om die wens te laten varen en omdat het succesvolle Israëlische regeringen het vertrouwen gaf om berekende risico's voor vrede te nemen. Zoals de vice-president zei tijdens zijn laatste bezoek aan Israël: "Vooruitgang in het Midden-Oosten vindt plaats wanneer iedereen weet dat er simpelweg geen ruimte is tussen de VS en Israël." Standvastige Amerikaanse steun heeft bijgedragen tot de vredesverdragen met Egypte en Jordanië.
