Een van de grootste raadsels van het moderne Midden-Oosten is waarom - volgende week veertig jaar geleden - de Zesdaagse Oorlog plaatsvond. Noch Israel noch haar Arabische buren wilden of verwachtten te vechten in juni 1967; onder historici bestaat de consensus dat de strijd het resultaat was van een aaneenschakeling van incidenten.
Isabella Ginor en Gideon Remez, in het dagelijks leven man en vrouw, spreken deze incidenten-theorie tegen en geven een plausibele verklaring voor wat de oorlog veroorzaakte. Zoals de titel van hun boek, Foxbats over Dimona: The Soviets' Nuclear Gamble in the Six-Day War (Yale University Press) al suggereert, redeneren ze dat de oorlog they argue that it originated in a scheme by the Soviet Politburo to eliminate Israel's nuclear facility at Dimona, and with it the country's aspiration to develop nuclear weapons.
Het boek laat zich lezen als de ontrafeling van een mysterie. Met informatie verzameld uit overvloedige bronnen leidt het de lezer stap voor stap door het argument, dat overtuigend genoeg is om serieus genomen te worden. In het kort:
Moshe Sneh, een Israelische communistenleider (en vader van Ephraim Sneh, de huidige staatssecretaris van Defensie) vertelde de Sovjet ambassadeur in december 1965 dat een adviseur van de premier hem had geinformeerd over "De intentie van Israel haar eigen atoombom te produceren". Leonid Brezhnev en zijn collega's namen deze informatie zomdermeer voor waar aan en besloten – net als de Israeli's zelf toen het ging over Irak in 1981 en misschien weer over Iran in 2007 – deze plannen te verijdelen door middel van luchtaanvallen.
Maar in plaats van dit direct te doen, bedacht Moskou een complex plan om Israel een oorlog uit te lokken, een oorlog die zou eindigen in een sovjetaanval op Dimona. Militair gezien bereidde het Kremlin zich hierop voor door Israel te omsingelen door een armada van kernbewapende troepen in zowel de Middellandse- als de Rode Zee, het opstellen van materieel aan land, en het trainen van dichtbijzijnde troepen in de verwachting van hen gebruik te maken. Misschien is wel de meest schokkende informatie uit Foxbats over Dimona de gedetailleerde plannen voor een aanval op Israelisch grondgebied door de Sovjets, in het bijzonder die tot het bombarderen van olieraffinaderijen en reservoirs. En niet minder schokkend is het, te leren dat MiG-25's, Sovjet-fotoverkenningsvliegtuigen, (de "Foxbats" uit de titel) direct over de Dimona reactor zijn gevlogen in 1967.
Politiek gezien bestond het plan uit het fabriceren van geheime informatie over Israelische dreiging aan Syrie, wat ertoe leidde dat Egyptische, Syrische en Jordaanse legers op voet van oorlog kwamen. Gamal Abdel Nasser, geinstrueerd door zijn Russische meesters, zond zijn troepen daarna richting Israel, verwijderde een VN vredesmacht, en blokkeerde een essentiele zeeroute naar Israel – drie stappen die Israel ertoe brachten de alarmtoestand in te stellen. Omdat het onmogelijk bleek deze positie lang vol te houden, sloeg Israel als eerste toe, en dus, zo leek het, was ze in de val van de Sovjets gelopen.
Maar toen deed de Israel Defense Force iets verbazingwekkends. In plaats van dat de strijd onbeslist bleef, wat de Sovjets verwachtten, won Israel wat ik heb genoemd "de ontzagwekkendste overwinning in de annalen van de oorlogsvoering" Met puur conventionele methoden versloeg ze drie Arabische vijandsstaten in zes dagen tijd, hierbij de geplande Sovjetinvasie ondermijnend, die afgeblazen moest worden.
Door dit fiasco kwam het omslachtige Sovjetplan klungelig over en Moskou besloot begrijpelijk genoeg haar rol in de organisatie van de oorlog (haar tweede grote strategische debacle in tien jaar – de poging om raketten op Cuba te plaatsen was het eerste) te verbergen. De cover-up had zoveel succes, dat de verantwoordelijkheid van Moskou uit de geschiedschrijving is verdwenen. En zodoende bekijkt de Michael Oren, de thesis Ginor-Remez skeptisch, en zegt dat hij "geen documentaire bewijzen heeft gevonden" die de thesis ondersteunen.
Foxbats over Dimona mag dan niet het definitieve antwoord zijn, maar het is een belangrijke en opwindende interpretatie waar anderen goed mee aan de slag kunnen, en met vele implicaties. Het Arabisch-Israelische conflict van vandaag, met de focus op de gebieden gewonnen in 1967 en vergezeld van virulent antisemitisme, is voor een groot deel het resultaat van beslissingen die veertig jaar geleden in het Kremlin genomen werden. De hele oefening was voor niets, want de Israelische kernwapens hadden weinig invloed op de Sovjet-Unie voordat deze ophield te bestaan in 1991. En, zoals de schrijvers opmerken, "21e-eeuwse nostalgie over de zogenaamde stabiliteit van de Koude Oorlog is grotendeels irreeel."
Tenslotte, hoe hadden de dingen er veertig jaar later uitgezien als de Zesdaagse Oorlog van de Sovjets er niet was geweest? Hoe slecht de omstandigheden vandaag de dag ook mogen zijn, ze zouden waarschijnlijk nog veel slechter zijn zonder die opzienbarende Israelische overwinning.
