Vijftien jaar geleden, op 1 januari 1996, werd Abdullah bin Abdulaziz leider van Saoedi-Arabië. Deze week biedt zijn 15e verjaardag ons een mogelijkheid om de veranderingen in het koninkrijk onder zijn leiding te onderzoeken, en in welke richting het op dit moment gaat.
 De Saoedische koning Abdullah Bin Abdulaziz, 86. |
Het regime steunt op drie pijlers: het controleren van de heilige steden Mekka en Medina, het aanhangen van de wahabitische interpretatie van de islam, en het in het bezit zijn van veruit de grootste reserve aan aardolie. De islam definieert de identiteit, het wahabisme inspireert mondiale ambities, de olierijkdom financiert het geheel.
Beter gezegd: weelderigheid - eerder dan gierigheid - laat de Saoedi's toe op hun manier om te gaan met moderniteit. Ze vermijden colbert en stropdas, bannen vrouwen uit de werkruimte, en streven er zelfs naar Greenwich Mean Time te vervangen door Mekka Mean Time.
Niet zo lang geleden ging de belangrijkste strijd binnen het koninkrijk tussen de monarchale versie van het wahabisme en de talibanversie - een extreme versie van de islam ten opzichte van een fanatieke. Maar vandaag, voor een groot deel dankzij de inspanningen van Abdullah om "wahabitische fanatiekelingen te temmen", heeft het meest retrograde land enkele voorzichtige stappen gezet om zich aan te sluiten bij de moderne wereld. Deze inspanningen hebben vele dimensies: van de opvoeding van kinderen tot mechanismen om politieke leiders te kiezen. Maar misschien is de meest cruciale dimensie wel de strijd tussen de oelema, tussen de islamitische religieuzen, tussen hervormers en hardliners.
De mysterieuze inhoud van dit geschil maakt het voor buitenstaanders moeilijk om volgen. Gelukkig zorgt Roel Meijer, een Nederlandse Midden-Oostenspecialist, voor een deskundige gids met zijn artikel, "Hervorming in Saoedi-Arabië: het debat over de scheiding der seksen." Hij laat zien hoe het mengen van de seksen (ikhtilat in het Arabisch) voor een centraal debat binnen het koninkrijk heeft gezorgd en hoe dat debat is geëvolueerd.
De huidige stringenties over de genderscheiding, zo merkt hij op, reflecteren minder een eeuwenoud gebruik dan het succes van de Sahwabeweging in de nasleep van twee traumatische gebeurtenissen in 1979 - de Iraanse revolutie en de inbeslagneming van de Grote Moskee van Mekka door radicalen à la Osama bin Laden.
 De Saoedische kroonprins Sultan bin Abdulaziz, 82. |
Een debat over ikhtilat volgde, met een steekspel tussen de royals, politieke figuren, oelema, en intellectuelen. "Hoewel de positie van vrouwen is verbeterd sinds 9/11, bakent ikhtilat de lijnen tussen reformisten en conservatieven af [i.e., hardliners]. Iedere poging om de handhaving ervan te verminderen wordt beschouwd als een directe aanval op de status van conservatieven en de islam zelf."
Meijer besluit zijn overzicht van het debat met de opmerking dat "het uiterst moeilijk is om te bepalen of de hervormingen succesvol zijn en of het de liberalen of conservatieven zijn die terrein winnen. Hoewel de algemene trend in het voordeel van de reformisten is, is de hervorming fragmentarisch, aarzelend, dubbelzinnig en is er steeds krachtig verzet."
De staat heeft onder Abdullah een openere en tolerantere islam bevorderd, maar Meijer stelt dat "het ikhtilat-debat duidelijk maakt dat de strijd nog niet is gewonnen. Veel Saoedi's hebben het gehad met de buitensporige inmenging van religieuze autoriteiten in hun leven, en men zou zelfs kunnen spreken van een antiklerikale beweging. De liberalen spreken echter een vreemde taal voor de wereld van het officiële wahabisme en voor de meerderheid van de Saoedi's, en ze hebben daardoor waarschijnlijk nauwelijks invloed."
Kortom, de Saoedi's zitten middenin het debat, met een onvoorspelbare hervormingskoers. Niet alleen de elite en de publieke opinie spelen een rol, maar veel hangt af van de onvoorspelbaarheid van iemands levensduur en persoonlijkheid, wat de zaken nog ingewikkelder maakt. Met andere woorden: veel hangt af van hoe lang Abdullah, 86, nog de leiding zal hebben, en of zijn zieke halfbroer kroonprins, Sultan bin Abdulaziz, 82, hem zal opvolgen.
Saoedi-Arabië is een van de meest invloedrijke moslimlanden ter wereld. De inzet is dus hoog, niet alleen binnen het koninkrijk, maar voor de islam en voor alle moslims in het algemeen. Dit debat verdient onze volle aandacht.
