De moord op 19 december in Ankara van de Russische ambassadeur in Turkije, Andrey Karlov, doet een aantal belangrijke geopolitieke kwesties rijzen: Zal deze daad van geweld de betrekkingen doorbreken tussen de twee landen, Turkije isoleren, of - contra intuïtief - zal het hun banden verbeteren? En heeft deze moord invloed op het Midden-Oosten en de wereld daarbuiten?
Turken en Russen hebben een lange en complexe geschiedenis die begint met de Ottomaanse verovering van Constantinopel in 1453 en de Russische droom om het terug voor het orthodoxe christendom te winnen. De twee staten vochten twaalf grote oorlogen uit in de 3½ eeuwen tussen 1568 en 1918, had een vlaag van goede relaties onder Atatürk en Lenin die met Stalin naar het zuiden trok, ging met Stalin, na de ontbinding van de Sovjet-Unie in 1991 verbeterden de relaties aanzienlijk, kelderden vervolgens (2015) om nadien (2016) nieuw leven ingeblazen te worden.
 Een afbeelding van de belegering van Constantinopel in 1453. |
In het algemeen, hebben de Russen genoten van hun zwepende hand. Ze wonnen de meeste oorlogen, bezetten het meeste land en kwamen weg met betere voorwaarden in verdragen. Turken realiseerden lang geleden hun behoefte aan westerse steun door Rusland af te houden: aldus wonnen ze de steun van een 4-machten coalitie in het midden van de negentiende eeuw, de Centrale Mogendheden in de Eerste Wereldoorlog en de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) tijdens en na de Koude Oorlog.
Angst voor Moskou hebben de Turken ook op diepere wijze beïnvloed, gestaag nijgend naar westerse manieren; van al de moslims hebben de Turken het meeste opengestaan voor westerse invloed, van het drinken van wijn tot aan de opbouw van de democratie. Een Turk, Kemal Atatürk, staat niet toevallig bekend als de meest invloedrijke verwesterde islamiet.
 Recep Tayyip Erdoğan houdt misschien niet van de NATO maar heeft ze wel nodig. |
Deze eeuwenoude patronen bleven meestal ter plaatse tot de de sterke man de islamistische president van Turkije, Recep Tayyip Erdoğan, in november 2015 besloot om een Russisch oorlogsvliegtuig neer te halen, naar verluidt voor het overtreden Turkse luchtruim. Wat ook zijn reden moge zijn - misschien vergelding voor een vergelijkbaar neerschieten van een Turks vliegtuig door de Syrische troepen in 2012 - deze grillige daad maakte zowel de Russische president Vladimir Poetin woedend en vervreemde NAVO-leiders. Gezegd in termen gebezigd op een schoolplein: de kleine bullebak verkeek zich in het opnemen tegen de de grote bullebak.
Erdoğan realiseerde zich uiteindelijk zijn fout en in juni 2016, slikte hij zijn gezwollen trots weer in, excuseerde zich bij Poetin, bezocht hem nederig in Rusland en heeft gedeeltelijk het Turkse beleid in Syrië afgebouwd dat in strijd was met dat van Poetin. Zonder zijn affectie of vertrouwen voor Erdoğan te verraden, heeft de Russische leider deze concessies geabsorbeerd en hervatte zijn samenwerking met hem.
Dan, afgelopen maandag, kwam de moord op de Russische ambassadeur op een kunst expositie, daarenboven maakte een hoge-resolutie video het geweld er nog gruwelijker en levendiger door. De moordenaar, Mevlüt Mert Altıntaş, 22, maakt expliciet zijn visie duidelijk om te roepen kort vooraleer hij werd neergeschoten: "Wij zijn degenen die de oproep van de jihad gehoorzamen! Allahu Akbar! Vergeet Aleppo niet! Vergeet Syrië niet!" Ervan uitgaande dat iemand die slogans schreeuwt als hij moorden begaat en wordt gedood de waarheid vertelt, was Altıntaş een soennitische jihadist die uithaalde naar de Russische militaire hulp in Syrië voor de vijanden van andere soennitische jihadisten.
 De moord op ambassadeur Karlow stak nog meer omdat deze plaatsvond voor het oog van de camera. |
Zoals het hun gewoonte is, haastten de Turkse autoriteiten zich om Altıntaş een agent van een dodelijke binnenlandse vijand te heten, met name de Hizmet beweging van Fethullah Gülen. Eens naaste bondgenoten, haalden Gülen en Erdoğan moorddadig uit in een machtsstrijd in 2011. Sindsdien heeft Erdoğan getracht om Gülen en zijn miljoenen adepten te verpletteren door hen de schuld voor elk probleem te geven. Het vastprikken van Altıntaş op Gülen past zowel in dat afgezaagde verhaal en signaleerde Moskou dat de Republiek Turkije de moordenaar beschouwt als hun gemeenschappelijke vijand. Poetin reageerde koeltjes en en schreef opvallend minzaam de moord toe aan het 'terrorisme' en hield Erdogan's team er niet voor verantwoordelijk.
Sterker nog, in een ironische tegenstelling tot de vermeende wensen van Altıntaş, bracht zijn daad van geweld de twee sterke mannen dichter bij elkaar; een analyse in de Chicago Tribune stelde "Rusland oogst politieke voordelen door te stellen dat het een hoge prijs heeft betaald voor de bestrijding van terrorisme toen Turkije, in verlegenheid gebracht door zijn gaten in de beveiliging, in toenemende mate samenwerkt met Rusland in buurland Syrië."
Dat gezegd zijnde, blijven de betrekkingen tussen de twee staten beladen met spanningen: Historische vijanden herinneren hun wrok. Bullebakken kunnen geen stabiele relatie vormen. Tegenstanders in de burgeroorlog in Syrië kunnen niet erg met elkaar vlotten over tegengestelde doelen. Structureel heeft Ankara de NAVO nodig; zo is er sprake van een eventuele toetreding tot de Shanghai Cooperation Organisation, de Russisch-Chinese tegenhanger van de NAVO, wat domme praat lijkt te zijn om de westerlingen onder druk te zetten.
De moord op Karlov belicht hoe de Turken zichzelf steeds meer isoleren en schurkachtiger worden en dit land van 75 miljoen inwoners tot een belangrijke bron van instabiliteit wordt. Hoewel nog steeds lid van de NAVO, daagt Erdogan's Turkije thans Iran's Khomeini uit voor de titel van het meest gevaarlijke regime in het Midden-Oosten.
Daniel Pipes (DanielPipes.org, @DanielPipes) is de president van het Midden-Oosten Forum. © 2016 door Daniel Pipes. Alle rechten voorbehouden.
