Het Sykes-Picot akkoord, dat gestalte gaf aan het moderne Midden-Oosten en het tevens vertekende, werd honderd jaar geleden op 16 mei 1916 ondertekend. In dit akkoord dat Mark Sykes onderschreef voor de Britten en François Georges-Picot voor de Fransen, en waaraan ook de Russen deelnamen, werd de regio onder elkaar opgedeeld, in afwachting van dat kleine detail of zij wel de Centrale Mogendheden zouden verslaan in de Eerste Wereldoorlog..
Sykes-Picot (officiële naam: De Klein-Azië Overeenkomst) roept herinneringen op omdat twee van haar essentiële fouten het gevaar lopen herhaald te worden: het ene betreffende de vorm en het andere omtrent de substantiële inhoud.
 Mark Sykes (l) en François Georges-Picot (r). |
Vorm: In het geheim onderhandeld door drie Europese imperialistische grootmachten, werd dit het grote symbool van Europese verraderlijkheid. Het was geen verrassing dat, nadat de Geallieerde Machten in het geheim het centrale Midden-Oosten hadden versneden zonder de bewoners ervan te consulteren, een storm van protesten zal ontketenen (George Antonius, schreef in 1938: "een onthutsend document ... het product van hebzucht op zijn slechtst... een ontstellend stuk van huichelarij"). Sykes-Picot heeft de weg geëffend voor de proliferatie van een samenzweerders-mentaliteit met de zwaarste gevolgen die het gebied ooit hebben getroffen.
Sykes-Picot creëerde een miasma van angst omtrent buitenlandse interventie die verklaart waarom nog steeds een wijdverbreide voorkeur wordt gegeven aan kritische vermeende verborgen oorzaken boven de onverholen. Wat in 1916 blijkbaar een slimme verdeling leek van het grondgebied tussen de bondgenoten, heeft de weg geëffend voor een eeuw van wantrouwen, angst, extremisme, geweld en instabiliteit. Sykes-Picot heeft substantieel bijgedragen aan het maken van het Midden-Oosten tot de zieke regio die het vandaag is.
Substantieel: In eenvoudige termen uitgedrukt: Frankrijk kreeg Syrië en Libanon, Groot-Brittannië kreeg Palestina en Irak. Maar het bleek operationeel allemaal niet zo eenvoudig, zoals grenzen, regeringen en met elkaar rivaliserende aanspraken nodig nog moesten uitgewerkt worden. Zo bijvoorbeeld vernietigde Franse troepen het speculatieve koninkrijk van Syrië. Winston Churchill knutselde op een mooie namiddag een land in elkaar dat tegenwoordig Jordanië heet. Onder druk van de Libanese katholieken vergrootte de Franse regering het grondgebied van Libanon ten koste van Syrië.
Maar het grootste probleem was natuurlijk de kwestie van de controle over het Heilig Land, of Palestina, een probleem dat bemoeilijkt werd door de beloften van Londen om dit gebied botweg te schenken aan zowel de Arabieren (in de McMahon-Hoessein correspondentie van januari 1916) als aan de Zionisten (in de Balfour verklaring van november 1917). Het bleek dat Londen niet alleen twee keer precies hetzelfde gebied had verkocht, maar ook zowel Arabieren als de Joden had bedrogen door het aldus te regelen (in het Sykes-Picot akkoord) dat het zelf de controle van het bewuste gebied in eigen handen behield.
 De kaart die aan het Sykes-Picot akkoord werd toegevoegd. |
Vanuit het gezichtspunt van een eeuw later, heeft Sykes-Picot een bijna louter kwaadaardige invloed zonder bevrijdende kwaliteiten. Het legde de basis voor de toekomstige schurkenstaten van Syrië en Irak, de Libanese burgeroorlog, evenals de verslechtering van het Arabisch-Israëlische conflict.
Op haar honderdjarig bestaan, lijkt de belangrijkste prestatie van Sykes-Picot, met name de oprichting van de Syrische en Iraakse staten, helemaal aan diggelen geslagen. In een verrassende parallel, heeft elk van hen zichzelf snel overgeleverd aan de almachtige totalitaire regimes van Hafez al-Assad en Saddam Hussein in drie micro-staten. Beide beschikken over een door Iran gesteunde sjiitische georiënteerde centrale overheid; een Turks en Saoedi-gesteunde soennitische oppositie; en een door Amerikanen en Russen gesteunde Koerdisch geweld.
 Saddam Hoessein van Irak (l) en Hafez al-Assad van Syrië (r) in 1979. |
Islamitische Staat (of ISIS, ISIL, Daesh) heeft "het einde van Sykes-Picot" aangekondigd toen het de grensposten elimineerde langsheen de Syrisch-Iraakse grens; niettegenstaande dat, beschouwen vele waarnemers, waaronder ikzelf, de fragmentering van deze twee schurkenstaten in zes mini-staten, per slot van rekening als een goede zaak, want de kleine staten zijn meer homogeen en minder machtig dan de voorafgaande regimes.
Sykes-Picot heeft een les voor vandaag, een eenvoudige en een belangrijke: buitenlandse machten moeten niet trachten om eenzijdig het lot van verafgelegen gebieden te bepalen, en zeker niet op clandestiene wijze. Dat mag misschien verouderd klinken of een voor de hand liggend advies maar, in een tijd van falende staten en anarchie, vinden de grootmachten het andermaal een uitdaging om de zaken weer in eigen handen te nemen, zoals zij dat deden in Libië in 2011, waar hun interventie kwalijk uitpakte. Gelijkaardige inspanningen wachten hen wellicht nog in Syrië, Irak en Jemen. Naast deze conflicten, argumenteerde Michael Bernstam van het Hoover Instituut, voor een bredere hertekening van de "verouderde, artificiële kaart" van het gebied.
Nee. In plaats van te proberen hun wil op te leggen aan een zwakke, anarchistische regio, moeten de grootmachten terughoudend zijn en de lokale bevolking herinneren aan de noodzaak om zelf hun verantwoordelijkheid op te nemen. In plaats van de bevolkingen van het Midden-Oosten te behandelen als eeuwige kinderen, moeten buitenstaanders hen erkennen als volwassenen en hen helpen slagen. Alleen op deze manier kan na afzienbare tijd, het wispelturige, gewelddadige, mislukte Midden-Oosten evolueren naar iets beters. Alleen op deze manier zal het de foute erfenis van Sykes-Picot overwinnen.
Mr. Pipes (DanielPipes.org, @DanielPipes) is president van het Middle East Forum. © 2016 by Daniel Pipes. All rights reserved.
Update van 14 mei 2016: Voor een ander aspect van de slechte nalatenschap van Sykes-Picot, lees het artkel van het AFP (Agence France-Presse): "Resentment over 1916 deal still drives Turkey foreign policy." Een uittreksel:
"Sykes-Picot is invloedrijk als een verhaal van wrok gericht tegen 'westers misbruik' en voor het 'terugwinnen van de overwinning gestolen door vroegere onrechtvaardigheden', in de retoriek van het hedendaagse Turkse leiderschap," vertelde Sezin Öney, politiek wetenschapper aan de Bilkent Universiteit in Ankara, aan het AFP. "Ankara 's leiderschap beschouwt de grenzen als kunstmatig, beperkend of zelfs 'gestolen' wat deel uitmaakt van het historisch erfgoed van Turkije."
