[Noot van de vertaler het Amerikaanse woord ‘liberalisme' is niet vertaalbaar buiten een specifiek Amerikaanse context; het equivalent in het Nederlands is ‘sociaal-democratie'.]
Liberaal fascisme klinkt als een oxymoron – of als een term waarmee conservatieven liberalen beledigen. * Maar in feite is het een constructie van een socialistische schrijver - van niemand minder dan de gerespecteerde en invloedrijke H.G. Wells, die in 1931 gelijkgestemde progressieven opriep, "liberale fascisten" en "verlichte Nazi's" te worden. Serieus.
Zijn woorden passen in een groter patroon van het in elkaar overlopen van socialisme en fascisme: Mussolini was een socialistisch leider, die zich tijdens de Eerste Wereldoorlog afkeerde van het internationalisme ten gunste van Italiaans nationalisme, en deze mengeling fascisme noemde. Op dezelfde wijze was Hitler de leider van de Nationaal-Socialistische Duitse Arbeiders Partij.
Dit zijn pijnlijke feiten, omdat ze het politieke spectrum dat ons wereldbeeld heeft geschapen tegenspreken. Sinds de late jaren dertig wordt het communisme het uiterst links geplaatst, gevolgd door het socialisme, in het midden komt dan het liberalisme, gevolgd door conservatisme, en uiterst rechts staat fascisme. Maar dit spectrum, zoals Jonah Goldberg aantoont in zijn briljante, diepzinnige en originele nieuwe boek Liberal Fascism: The Secret History of the American Left from Mussolini to the Politics of Meaning (Doubleday) , weerspiegelt Stalin's gebruik van het woord fascist als scheldwoord voor iedereen die hij in diskrediet wou brengen – Trotski, Churchill, Russische boeren – en vertekent de realiteit. George Orwell merkte al in 1946 op dat de betekenis van het woord fascisme gedegenereerd was tot "iets ongewenst."
On de ware betekenis van fascisme te begrijpen moeten we Stalin's misrepresentatie van de term terzijde schuiven, en ook verder terugkijken dan de Holocaust, maar in plaats daarvan terugkeren naar de periode die Goldberg het "fascistische moment" noemt, ruwweg 1910-35. Als een op de staat gerichte ideologie, gebruikt het fascisme de politiek als het gereedschap om de maatschappij van losse individuen te transformeren in een organisch geheel. Dit wordt gedaan door de staat boven het individu te verheffen, door expertise belangrijker te maken dan democratie, opgedrongen consensus boven het debat te stellen, en socialisme boven kapitalisme. Mussolini's oorspronkelijke betekenis van de term is totalitair: "Alles in de Staat, niets buiten de Staat, niets tegen de Staat". De boodschap van fascisme komt neer op "Genoeg gekletst, meer actie!" De blijvende aantrekkingskracht is hier, dat dingen gedaan worden.
Hiertegenover staat het conservatisme voor een beperkte overheid, individualisme, democratisch debat, en kapitalisme. Hier is de vrijheid en de burgers met rust laten de aantrekkingskracht.
Goldberg's triomf is het aantonen van de verwantschap tussen communisme, fascisme, en liberalisme. Ze komen alle drie voort uit dezelfde traditie, die teruggaat tot de Jacobijnen van de Franse Revolutie. Zijn herziene politieke spectrum concentreert zich op de rol van de staat en gaat van libertarisme naar conservatisme naar fascisme in haar vele gedaanten – Amerikaans, Italiaans, Duits, Russisch, Chinees, Cubaans, enzovoort.
 Mussolini and Hitler waren socialisten. |
Ten eerste vertelt hij de "geheime geschiedenis van Amerikaans links":
- Woodrow Wilson's Progressivisme had een "militaristisch, extreem nationalistisch, imperialistisch, racistisch" programma, mogelijk gemaakt door de noodtoestand in de Eerste Wereldoorlog.
- Franklin D. Roosevelt's "fascistische New Deal" was gebaseerd op – en een uitbreiding van – Wilson's beleid..
- Lyndon B. Johnson's Great Society ontwikkelde de moderne verzorgingsstaat, "ultieme realisatie" (tot dusver) van deze staatsgerichte traditie.
- De jeugdige nieuw-linkse revolutionairen van jaren 1960 veroorzaakten een "Amerikaanse update" van Europees oud-rechts.
- Hillary Clinton hoopt "de staat stevig in te voegen in het familieleven", een cruciale stap voor het totalitaire project.
Om het verhaal van bijna een eeuw geschiedenis kort te maken: het politieke systeem in Amerika moedigt traditioneel gezien het "streven naar geluk" aan, maar "meer en meer van ons willen het niet meer najagen, we willen het thuisbezorgd zien".
Ten tweede ontleedt Goldberg liberale programma's in Amerika – programma's op het gebied van ras, economie, milieu, zelfs de "organische cult" – en toont hun verwantschap met die van Mussolini en Hitler aan.
Mocht deze bespreking u hoogstonwaarschijnlijk overkomen, lees Liberal Fascism dan in zijn geheel om de interessante citaten en overtuigende documentatie. De auteur, tot vandaag vooral bekend als polemicus, bewijst hier een belangrijk politiek denker te zijn.
Niet alleen verstrekt dit boek een radicaal andere manier om moderne politiek te begrijpen, waarin het woord fascist niet beledigender is dan het woord socialist, ook rust Goldberg's buitengewone werk conservatieven uit met instrumenten om hun liberale plaaggeesten van repliek te dienen, en uiteindelijk aanvallend op te treden. Als de liberalen tot in de eeuwigheid de geest van Joseph McCarthy op kunnen roepen, dan kunnen de conservatieven hetzelfde doen met Benito Mussolini.
--------------------------------------------------------------------------------
Jan. 10, 2007 update: Ter verduidelijking:
- Alle quotes komen uit het boek van Goldberg.
- Om het simpel te houden, ga ik niet in op het verwarrende feit dat de term "conservatief" hierboven refereert aan het klassieke liberalisme. Het refereert niet aan het conservatisme van Burke and de Maistre.
