Het islamistische Turkije versus het seculiere Iran?

Vroeg in de zestiende eeuw, toen Ottomaanse en Safavidische rijken voor heerschappij over het Midden-Oosten streden, liet Selim de Grim van Istanboel zijn artistieke kant zien door poëzie in het Perzisch te schrijven, op dat moment in het Midden-Oosten de taal van de cultuur op hoog niveau. Op hetzelfde moment schreef Ismail I van Isfahan gedichten in het Turks, de taal van zijn voorouders.

Selim de Grim (r. 1512-1520) schreef gedichten onder de naam Mahlas Selimi; zijn aartsrivaal, Ismail I (r. 1501-1524), schreef poëzie als Khata'i.

Deze juxtapositie komt terug voor de geest nu de bevolking van Turkije en Iran andere zaken (willen) uitwisselen. Terwijl het seculiere Turkije, opgericht door Atatürk, dreigt te verdwijnen onder een golf van islamisme, balanceert de islamistische Iraanse staat, gesticht door Khomeini, op de rand van het secularisme. Ironisch genoeg willen Turken blijkbaar leven zoals Iraniërs, en Iraniërs zoals Turken.

Turkije en Iran zijn grote, invloedrijke en relatief ontwikkelde landen met een moslimmeerderheid. Ze zijn historisch centraal en strategisch gelegen en worden met argusogen gevolgd; wanneer ze elkaars pad kruisen, voorspelde ik in 1994, zich bewegend in tegengestelde richtingen, zullen hun lotsbestemmingen niet slechts de toekomst van het Midden-Oosten beïnvloeden, maar waarschijnlijk de hele moslimwereld.

Dat is nu aan het gebeuren. Laten we de evolutie van beide landen bekijken:

Turkije: in de periode 1923-1938 verwijderde Atatürk bijna de islam uit het openbare leven. Decennialang echter, vochten islamisten terug en in de jaren 1970 maakten ze deel uit van een regeringscoalitie; in 1996-1997 stonden ze zelfs aan het hoofd van een regering. Islamisten kwamen aan de macht na de vreemde verkiezingen van 2002, toen een derde van de stemmen hen tweederde van de parlementszetels bezorgde. Doordat ze voorzichtig en deskundig regeerden, kregen ze bijna de helft van de stemmen in 2007, waarna ze zich ontdeden van hun schapenvacht en het pesten begon: van een buitensporige geldboete voor een mediacriticus tot waanzinnige complottheorieën tegen de strijdkrachten. Islamisten wonnen 58 procent van de stemmen in een referendum in september en lijken klaar om de volgende parlementaire verkiezingen te winnen, in juni 2011.

Atatürk verwijderde de islam uit het publieke leven van Turkije en Khomeini plaatste het centraal in dat van Iran.

Als islamisten de volgende verkiezingen winnen, dan zullen ze er waarschijnlijk voor zorgen dat ze aan de macht kunnen blijven, waarna ze het land naar hun wil zullen schikken, de islamitische wet (de sharia) zullen instellen, en een islamitische orde zullen opbouwen naar het model van Khomeini's ideaalstaat.

Iran: Khomeini deed het tegenovergestelde van Atatürk door de islam tijdens zijn bewind (1979-1989) politiek dominant te maken. Doordat dissidente stemmen opgang maakten, de economie taande en de bevolking zich distantieerde van het extremistische regime, begon dit bewind al snel te haperen. In de jaren negentig verwachtten buitenlandse waarnemers dat het regime zou vallen. Ondanks de groeiende desillusie van de bevolking, zorgde de toegenomen macht van de Islamitische Revolutie Garde en het aan de macht komen van geharde veteranen van de Iran-Irak-oorlog, gesymboliseerd door Mahmoud Ahmadinejad, voor een tweede adem van het bewind.

Deze herneming van islamistische streefdoelen zorgde ook voor een toenemende vervreemding van de mensen van het regime, met inbegrip van het zich afkeren van islamitische praktijken en het zich bewegen in de richting van secularisme. De groeiende pathologieën van het land, met inbegrip van ongebreideld drugsgebruik, pornografie en prostitutie, wijzen op de ernst van zijn problemen. Vervreemding zorgde voor antiregimedemonstraties in de nasleep van de frauduleuze verkiezingen in juni 2009. De repressie die volgde had nog meer woede jegens de autoriteiten als gevolg.

Een race is aan de gang. Het is alleen niet echt een eerlijke strijd, gezien het feit dat islamisten momenteel heersen in beide hoofdsteden, Ankara en Teheran.

Erdoğan en Ahmadinejad, eindelijk op dezelfde golflengte.

Vooruitblikkend: Iran vertegenwoordigt het grootste gevaar in het Midden-Oosten en tegelijkertijd de grootste hoop. Zijn nucleaire opbouw, terrorisme, ideologische agressiviteit, en de vorming van een "weerstandsblok" is werkelijk een wereldwijde bedreiging, variërend van de olie- en gasprijzen tot een elektromagnetische aanval op de Verenigde Staten. Maar als deze gevaren kunnen worden gestuurd, beheerst en teruggedrongen, heeft Iran een uniek potentieel om moslims uit de donkere nacht van het islamisme de leiden, in de richting van een modernere, gematigde en goede vorm van de islam. Net zoals in 1979 zal die verwezenlijking waarschijnlijk een invloed hebben op moslims over de hele wereld.

Echter, terwijl er van de Turkse overheid weinig directe gevaren komen, is haar meer genuanceerde toepassing van het afschuwelijke islamisme een toekomstige bedreiging. Lang nadat Khomeini en Osama bin Laden zijn vergeten, voorspel ik, zullen Recep Tayyip Erdoğan en zijn collega's worden herinnerd als de uitvinders van een meer duurzame en verraderlijke vorm van het islamisme.

Aldus kan vandaag het meest problematische land in het Midden-Oosten morgen de leider van gezond verstand en creativiteit worden, terwijl de trouwste islamitische bondgenoot van het Westen in vijf decennia in de grootste bron van vijandschap en reactie kan veranderen. Extrapolatie is iets dat weinig oplevert: het wiel draait, en de geschiedenis zit vol met verrassingen.