"Niets is meer westers dan haat jegens het Westen." Dat schrijft de Franse romanschrijver en essayist Pascal Bruckner in zijn boek La tyrannie de la pénitence (2006), vlot naar het Engels vertaald door Steven Rendall en recent gepubliceerd door de Princeton University Press met de titel: The Tyranny of Guilt: An Essay on Western Masochism. "Alle moderne gedachten," voegt hij toe, "kunnen worden herleid tot haast mechanische beschuldigingen van het Westen door het benadrukken van haar hypocrisie, geweld en verfoeilijkheid."
 Cover van Pascal Bruckners "The Tyranny of Guilt: An Essay on Western Masochism." |
Hij laat zien hoe Europeanen zichzelf zien als "de zieke man op de planeet", wiens ziekte elk probleem in de niet-westerse wereld (wat hij het Zuiden noemt) veroorzaakt. Toen de blanke man toekwam in Azië, Afrika of Amerika was dood, chaos en vernietiging het gevolg.
Europeanen voelen zich alsof ze geboren zijn met een stigma: "de blanke man heeft voor verdriet en vernieling gezorgd, waar hij ook kwam." Zijn blanke huid typeert zijn moreel falen."
Deze provocatieve stellingen staven Bruckners briljante polemische pleidooi dat het Europese berouw voor de zonden zoals daar zijn imperialisme, fascisme en racisme, het continent in hun greep houden, waardoor het haar creativiteit verliest, haar zelfvertrouwen vernietigd, en haar optimisme doet slinken.
Bruckner zelf geeft de Europese gebreken toe, maar hij is ook lovend over Europa voor haar zelfkritiek: "Er is geen twijfel mogelijk over het feit dat Europa monsters heeft gebaard, maar tegelijkertijd heeft het theorieën doen ontstaan die het mogelijk hebben gemaakt om deze monsters te begrijpen en te vernietigen." Het continent, zo stelt hij, kan niet enkel een vloek zijn, want haar sublieme verwezenlijkingen vullen haar ergste gruweldaden aan. Dit noemt hij "het bewijs van de grootsheid."
Maar het is een paradox dat Europa's bereidheid om haar fouten te erkennen voor zelfhaat zorgt, want samenlevingen die dat niet doen, kwellen zichzelf. De kracht van Europa is dus ook haar zwakte. Hoewel het continent "min of meer haar monsters - zoals slavernij, kolonialisme en fascisme - heeft overwonnen", kiest het om te blijven stilstaan bij de slechtste feiten. Dat is dan ook de titel van het boek: The Tyranny of Guilt (De tirannie van de schuld).
Het gewelddadig en agressief verleden is bevroren in de tijd, als een last die de Europeanen nooit zullen kunnen loslaten.
Het Zuiden daarentegen, wordt voortdurend onschuldig bevonden. Zelfs nu het kolonialisme steeds dieper in de geschiedenis verdwijnt, geven rechtvaardige Europeanen zichzelf de schuld voor de benarde situatie van ooit door hen gekoloniseerde volkeren. Eeuwige onschuld betekent het infantiliseren van niet-westerse allochtonen; Europeanen flatteren zichzelf door zich te gedragen als de enige volwassenen, wat op zich een vorm van racisme is. Het is ook een manier om te kunnen anticiperen op kritiek.
 Ongeveer een miljoen Spanjaarden betoogde een dag na de terroristische bomaanslagen, op 12 maart 2004, door de schuld te leggen bij de eerste minister: José María Aznar. |
Zoals de aanslagen in Madrid en vele andere gewelddaden lieten zien, hebben moslims de neiging om de meest vijandige houding jegens het Westen aan te nemen, en de Palestijnen hebben de status de meest vijandige moslims te zijn. Dat Palestijnen tegenover Joden staan, de slachtoffers van extreme westerse moorddadigheid, maakt van hen het perverse maar ideale vehikel om de westerse schuld te weerleggen. Alsof dat nog niet erg genoeg is, nemen Joden het zwaard op zonder schroom, terwijl Europeanen juist ontwapenen.
Europa pleit zichzelf vrij van misdaden tegen de Joden door Palestijnen - hoe wreed zij ook handelen - te aanzien als dé grote slachtoffers, en door de Israëliërs af te schilderen als de nieuwe nazi's, uit welke noodzakelijke zelfverdediging zij ook handelen. Op die manier heeft de Palestijnse kwestie "geleidelijk opnieuw Jodenhaat gelegitimeerd." De focus van Europa op Israël is van een dusdanige intensiteit dat men zou kunnen denken dat het lot van de planeet zal worden bepaald "in een piepklein strookje land tussen Tel Aviv, Ramallah en Gaza."
En Amerika? Net zoals "Europa zich bevrijdt van de misdaad van de Shoah door de schuld bij Israël te leggen, zo verlicht het zich van de zonde van het kolonialisme door de Verenigde Staten te beschuldigen." Het excommuniceren van haar Amerikaanse kind laat Europa toe om haar blazoen op te poetsen. Bruckner zelf verwerpt dit en hij bewondert het Amerikaanse zelfvertrouwen en de trots van het land. "Waar Amerika zich laat gelden, stelt Europa zichzelf in vraag." Hij merkt ook op dat, in tijden van nood, de ongelukkigen op aarde zich wenden tot de Verenigde Staten, en niet tot de Europese Unie. Voor hem is de Verenigde Staten "de laatste grote natie in het Westen."
Hij hoopt dat Europa en Amerika opnieuw zullen samenwerken, want als ze dat doen zullen ze "geweldige resultaten boeken." Maar zijn eigen bewijsmateriaal wijst op het onwaarschijnlijke van dat vooruitzicht.
